Niniejsze opracowanie dotyczyć będzie dwóch zagadnień – nagród rocznych oraz zasiłków i ustalania podstaw ich wymiaru. W pierwszej kolejności wskazane zostanie, czym jest nagroda roczna, jak ją ustalić i komu ona przysługuje. W dalszym zakresie zaś nacisk zostanie położony na ustalanie podstawy wymiaru zasiłków, ze skupieniem się na zasiłku chorobowym. Oczywiste jest bowiem, że wysokość zasiłku otrzymywanego przez osoby niezdolne do pracy nie jest taka sama – od czego jednak ona zależy?
Nagroda roczna
Każdy pracodawca ma dowolność w zakresie ustanawiania dla pracowników nagród, bonusów, które mogą mieć charakter uznaniowy lub regulaminowy.
Kwestia nagród musi zostać uregulowana w regulaminie wynagradzania, jeżeli taki jest prowadzony, albo w regulaminie pracy lub bezpośrednio w umowie o pracę – przedsiębiorca działający na mniejszą skalę, który nie ma obowiązku tworzenia regulaminu, może uregulować to bezpośrednio w umowie o pracę.
Należy jednak zawrzeć, komu i w jakim wypadku będzie można przyznać nagrodę, która może być roczna, półroczna, kwartalna lub dotycząca innego okresu.
Nagrodę można przyznać na przykład za:
- wykonanie planu sprzedażowego w przedsiębiorstwie;
- brak absencji w pracy;
- zdobycie nowych klientów;
- szczególne osiągnięcia w pracy;
- kreatywność w zakładzie pracy.
W przypadku braku absencji czy zdobycia klientów, wykonania planu sprzedażowego – będzie to nagroda regulaminowa, przyznawana w związku z wypełnieniem zadań. Natomiast kwestia szczególnych osiągnięć lub kreatywności będzie nagrodą uznaniową – to pracodawca będzie decydować bowiem, czy działania pracownika spełniają te kryteria i czy należy mu się za nie nagroda.
Przykład 1.
Pani Patrycja pracuje jako sprzedawczyni, przedstawicielka handlowa w przedsiębiorstwie zajmującym się produkcją zegarków i bransoletek z drewna. W regulaminie przewidziano premię regulaminową za zdobycie nowych klientów, którzy w ciągu roku kalendarzowego dokonają zamówień na kwotę co najmniej 50 000 zł brutto. Pani Patrycja udała się do przedsiębiorstwa zajmującego się wykonywaniem oryginalnych stołów i stolików z drewna. Ten zakład zdecydował się na nabycie 300 zegarków za kwotę 55 000 zł brutto dla swoich pracowników i kontrahentów z okazji jubileuszu. W związku z tym otrzymała roczną premię w kwocie wskazanej w regulaminie pracy.
Ten przykład pokazał nagrodę regulaminową. Nagroda uznaniowa mogłaby natomiast dotyczyć, na przykład, zaprojektowania nowego zegarka, który cieszyłby się zainteresowaniem klientów – w uznaniu za takie działanie pracodawca mógłby nagrodzić pracownika, ale nie musiałby tego robić.
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego
Podstawa prawna kwestii związanych z zasiłkiem chorobowym to Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Art. 36 tej ustawy stanowi, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
To zatem kwota wynagrodzenia determinuje wysokość zasiłku chorobowego, który otrzymywać będzie pracownik niezdolny do pracy.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zasiłek chorobowy jest wypłacany:
- po 33 dniach niezdolności do pracy pracownika, który nie ukończył 50. roku życia (przez 33 dni wypłacane jest przez pracodawcę wynagrodzenie chorobowe);
- po 14 dniach niezdolności do pracy pracownika poniżej 50. roku życia (przez 14 dni pracodawca wypłaca wynagrodzenie chorobowe).
Ustawa przewiduje także sytuację, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem roku zatrudnienia – wówczas podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Przykład 2.
Pan Feliks ma 51 lat. Podjął w styczniu 2024 roku zatrudnienie w nowej pracy. W maju uległ wypadkowi przy pracy i złamał nogę. Przez pierwsze 14 dni pracodawca wypłacał mu wynagrodzenie chorobowe, a następnie dostawał on zasiłek chorobowy z ZUS-u. Podstawę zasiłku będzie stanowiło jego wynagrodzenie, które otrzymywał od stycznia do kwietnia, czyli za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Tę podstawę wymiaru zasiłku ustala się, uwzględniając wynagrodzenie uzyskiwane u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w którego trakcie powstała niezdolność do pracy. Nie bierze się zatem pod uwagę innych pracodawców, gdyby pracownik zmieniał ich na przestrzeni roku kalendarzowego.
Zgodnie z przepisami ustawy podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia. Gdyby wynagrodzenie pracownika było niższe, zostaje ono przy obliczaniu zasiłku podwyższone do tej kwoty.
W przypadku osób niebędących pracownikami, czyli tych, którzy prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Art. 36 ust. 4 Ustawy z 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa statuuje regułę, zgodnie z którą podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w którego trakcie powstała niezdolność do pracy. Oznacza to, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego przez pracownika u tego pracodawcy będącego płatnikiem składek, z którym łączy go stosunek pracy w dacie powstania niezdolności do pracy.
Jak wskazuje Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 stycznia 2021 roku (II USK 23/21), uwzględniając, że zasiłek chorobowy powinien wyrównywać stratę ponoszoną przez ubezpieczonego z powodu wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego, przyjęto zasadę, że podstawa wymiaru zasiłku odpowiada wysokości wynagrodzenia rzeczywiście wypłaconego w okresie wskazanym art. 36 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wyjątkowo przyjmuje się wynagrodzenie hipotetyczne (art. 37 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa) oraz wynagrodzenie zwiększone lub zmniejszone wskutek zmiany wymiaru czasu pracy w miesiącu, w którym powstało ryzyko (art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). W takim wypadku zmiana wymiaru czasu pracy ubezpieczonego będącego pracownikiem ma bezpośredni wpływ na sposób ustalenia podstawy wymiaru zasiłku.
Nagrody a podstawa wymiaru zasiłku
Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, premie, nagrody i inne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w kwocie wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe, z których wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku.
Gdy zatem nagroda dotyczy okresu miesięcznego – na przykład to premia od comiesięcznej sprzedaży czy braku absencji, wlicza się ona do podstawy wymiaru zasiłku obok podstawy wynagrodzenia.
Przepisy przewidują również sytuację, gdy premie, nagrody są przyznawane za okresy roczne.
Zgodnie z art. 42 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wlicza się je do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w wysokości stanowiącej 1/12 kwoty wypłaconej pracownikowi za rok poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Kwota takiej nagrody jest zatem dzielona na miesiące pracy i w ten proporcjonalny sposób wliczana do podstawy wymiaru zasiłku.
Jeżeli zatem pracownik w maju dostanie premię roczną, bo tak przyjęto w zakładzie pracy, a w czerwcu przejdzie na zasiłek chorobowy, nie zostanie ona w całości uwzględniona do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a podzielona przez 12 miesięcy i w ten sposób proporcjonalnie do niego zaliczona.
O sposobie wliczenia do przeciętnego wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego decyduje charakter, jaki ma premia (nagroda), a więc, czy przysługuje za okresy miesięczne, kwartalne lub roczne, a nie okres, jaki pracownik przepracował w tym czasie (por. art. 42 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
